buse

Biyolojimiz kaygıya neden olan tehlike durumlarında kaç ya da savaş davranışlarından biri için kararı devreye sokar ve bu reflekslerin kaçmak ya da savaşmak, hangi tarafında olursanız olun sizi kontrolü altında tutacak bir korku ile ortak hareket edersiniz. Kimi zaman bu duyguyu mantık sahibi temkinli bir geri durma, çekilme ( savaşlarda bu çekilme eylemine ricad adı verilir, Sakarya ricadı, Halep ricadı, Haçlı ricadları gibi ) olarak, kimi zamansa ataklık ve patlama gücümüzün itici unsuru, yakıtı olarak kullanırız.

Kaç ya da savaş ikilemindeki biyolojik reflekslerimizden kaç komutuna uygun olarak geri çekilme ve frenleme gibi davranışlar belirlememiz durumunda korku, planlayıcı işleyip zararı minimum seviyeye indirme amaçlarına duygusal bir zemin teşkil ederken savaş komutuna uygun olarak atakta bulunmamız durumunda bedensel enerji açısından tüketici bir duygu teşkil edebilmektedir. Adrenalin hormonu aşırı salgılanır, nefes alma ve kalp atışları hızlanır, terleme bezimiz daha aktif duruma geçer ve metabolik olarak hızlanan bedenimiz daha hızlı bir yorgunluk hissi ile ağırlaşır. Üstelik bu biyolojik olumsuzluğun insan bedeninde kendini gösterme eğilimi diğer tüm canlılarda olduğundan daha fazladır. Ne talihsiziz ki korku faktörü ve buna bağlı panik, insan söz konusu olduğunda bedensel enerjiyi tüketmek için pedalları en hızlı şekilde çevirdiği bir bisiklet üzerinde gibidir. Bu bilgiyi daha ilginç bir katkıda bulunup önümüze getiren bir film var. Apple’nin efsanevi CEO’su Steve JOBS’a değinen ve onunla aynı adı taşıyan biyografik filmde dile getirilen şu bilimsel repliği gözümüzde canlandıralım ve korkunun çevirdiği pedalları bu kez şarj etme kinetiğine dönüştürelim:

“Doğada vücut enerjisini tasarruflu kullanmak konusunda en yetenekli canlının leş kargaları, en yeteneksizinin ise insan olduğu belirlenmiştir . Yalnız bir koşulda insanoğlu bu ölçüsüzlüğünü yenip leş kargalarını da geride bırakarak 1'inci sıraya yerleşebilmektedir. Vücut enerjisini tasarruflu kullanmak konusunda yetkin olmayan insanı işin ustası leş kargalarının bile önüne geçiren bu tek koşul bisiklet sürmektir.’’

Savaş ya da kaç deneyimlerinizde şansınız yaver gider de enerjinizi daha tasarruflu kullanmanıza yardımcı olacak bir bisikletiniz olur mu bilinmez ama insan biyolojisinin korkma durumlarında kendi yetkinliğinin sınırlandığı, enerji ve iyi düşünme seviyesinin aşağılara düştüğü kesindir.

Peki insanların korkmasının nedeni nedir? Gezegenimizdeki bütün insanlığın herkeste aynı olan sadece iki ortak korkusu olduğu belirlenmiştir : Düşmek ve yüksek ses… Düşme eğilimine duyulan korku bazen uyku sırasında derinleşir ve gerçekten düştüğümüzü sandığımız bir korku ile irkilip yerimizden sıçrarız. Rüyalarımızda adeta konusu düşme üzerine yazılmış bir dizi izler gibi sürekli bu korkuyu yaşamamızdaki neden bilinçaltımızda atalarımız tarafından depolanan bir endişe ile ilişkilendirilir. Avcılık ve toplayıcılık çağında atalarımız geceleri güvenli bir ortam olarak mağaraların yanı sıra yüksek ağaçlar dallarında uykuya geçerlerdi . Bu süreçte edindikleri korkular nesilden nesile aktarılmış olmalı ki tüm insanlıkta doğuştan gelen, sonradan öğrenilmeyen iki korku örneğinden biri olarak yüksekten düşme korkusu mevcuttur. Rüyalarda sık sık düştüğümüzü görmemiz de atalarımızın sistematikleştirdiği ve genleriyle aktardığı bu korkuyla açıklanır.

İki evrensel korkudan biri olan yüksek ses korkusu ise beynimizin beklenmedik, apansız, şoke edici desibel ve fiziksel etkiler oluşturan olup bitmelere karşı verdiği ani tepkinin ürünüdür. Ani bir yüksek ses ne kadar huzur bozucu, rahatsız edici etkiye sahip ise bunun tam zıttı olarak duran, belli bir sürede gerçekleşen sessizliğin huzurlu ve dingin bir süreç yarattığı da yaşantılarla ortaya konulan bir doğrudur. Bu normallik akışının ani bir olup bitme ile bozuntuya uğraması biyolojimizin geniş süreçteki tempo ve süreğen ritim ile elde ettiği alışkanlığı alt üst edip korkmak gibi bir tepki vermemize neden olur. Bu tür doğuştan edinilmiş evrensel korkuların yanı sıra sonradan öğrenilen korkular da mevcuttur. Bunlar rencide olma, başarısızlık, terk edilme korkusu, yalnızlık, riske girme, belirsizlik, sağlık kaybı gibi çıkar ve huzurlu yaşam hakkını tehlikeye sokan faktörler olarak sıralanabilir.

Konuyu bir de korku duygusu ile iç içe geçmiş merak eğilimini açıklamaya yarayan psikanalitik bir termin ile uncanny kavramıyla genişletelim. Uncanny tanımına göre bazı korkular içerisinde şiddetli bir merak barındırır ve kişiyi bu merakın giderilmesine yönlendirir. Korktuğumuz şeylere karşı duyduğumuz merakın giderilme isteği, korkuyu sanatsallaştırmış, ilgi çekici uğraşların , korku türü sinemaların, korku tünelleri ve saraylarının, esrarengiz hikayelerin doğmasına ve bu duygunun sektörleşmesine yol açmıştır. Korkmak için para veren bir kitle düşündüğümüzde merak ile yönleniş ve korku arasında uncanny kavramının açıklık getirmeye çalıştığı türden bir alaka olduğunu anlamak mümkün hale gelir.