Avukat Tuğba Balkan, güncel internet hukuku hakkında, kanunlardaki eksiklikler ve uygulanan hükümlere değinerek tüm internet kullanıcısını ilgilendiren bilgiler verdi.

Gelişen teknoloji sayesinde, coğrafi sınırları ortadan kaldırarak milyonlarca insanı birbirine yakınlaştıran internetin, yasal düzenlemeye tabi olamayacak bir ortam olduğu inanışının yaygın olduğunu görüyoruz. Fakat bir bilişim ve iletişim aracı olan internet, ulusal ve küresel toplumun bir araya geldiği bir ortam olarak elbette hukuk normlarına tabi olacaktır.
Henüz Türk Hukuku’nda doğrudan interneti düzenlemeye yönelik yasal mevzuat mevcut olmasa da bu boşluk, Fikir ve Sanat Eserleri Hakkında Kanun, Borçlar Kanunu, Türk Ceza Kanunu ve Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerle doldurulmaktadır.
Telif Hakları
Özellikle eserlerin dijital ortama aktarılabilme imkanı ile birlikte korsan kopyalar ve internet vasıtasıyla çoğaltılan fikir ve sanat ürünleri, müzik ve sinema endüstrisini telif hakları yönünden çok büyük zarara uğratmaktadır.
Eser sahibinin internetteki haklarını umuma arz hakkı, yayma hakkı, eser bütünlüğünü koruma, eseri işleme hakkı, eserde adının belirtilmesini isteme hakkı ve temsil (gösterim) suretiyle faydalanma hakkı olarak sıralayabiliriz.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 43/1 maddesine göre, bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Sahibinin izni olmadan internet üzerinden yapılan sanal çoğaltmalar da bu kapsamda olup, yapılan online aktarmalar kamuya iletim, yayma ve çoğaltma hakkının ihlalini teşkil etmektedir. Günümüzde web sitelerine bu şekilde eser sahibinin izni olmadan kamuya sunum yapılmakta, eserler toplu kullanıma açılarak hak ihlallerine neden olunmaktadır.
Derlemeler Hakkındaki Hükümler
Aynı şekilde, bir web sitesine ait derlemenin kopyalanarak farklı bir operatör tarafından işletilen başka bir web sayfasına dahili link metodu ile aktarılması da sık karşılaştığımız ihlaller arasındadır. Bu şekilde web sitesi operatörü tarafından, kullanıcıların derlemenin asıl sahibi sitenin ana sayfasına girmeden doğrudan derlemeye ulaşmaları sağlanarak, bu içeriğin sanki kendi sitesinin muhtevası gibi sunulması da telif hakkı sorumluluğu doğurur. Ulusal gazetelere ait web sitelerinde yayımlanan derlemelerin sahipleri bu tür ihlallere sıklıkla maruz kalmaktadırlar.
İstihdam edenin sorumluluğunu düzenleyen Borçlar Kanunu’nun 55.maddesi, eğer istisnai bir hüküm yoksa, kullanıcılarının gerçekleştirdiği ihlallerden web sitesi sahibinin sorumlu olması konusunda dikkate alınır. Fikri haklarla korunan şarkı ve diğer eserleri bedava indirebilme imkanı verildiğinde bu sitelerin kullanıcı sayısı hızla artmakta, bu da bu sitelerin reklam gelirlerini artırmaktadır. Bu sebeple ihlalde bulunan kişinin bu davranışlarını doğrudan denetleme hak ve yeterliliğine sahip olmasına karşın, bunu yapmayarak ihlalden çıkar elde eden site sahiplerinin de sorumluluğu mevcuttur.
Hatta üçüncü kişinin fiilinden sorumluluğa ilişkin olarak Yargıtay bir kararında, basılı eserin internette izinsiz yayımlanması sonucu oluşan hak ihlalinden, internet servis sağlayıcı şirketi de sorumlu tutmuştur (11.HD. 2003/12494E. 2004/9096K).
Eserleri sahibinin izni olmadan sanal ortama dahil ederek eser sahiplerinin kamuya iletim ve yayma hakkını ihlal eden, çoğunlukla kullanıcılardır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre, bütün fikir ve sanat eserlerinin, kar amacı güdülmeksizin şahsen kullanmaya mahsus çoğaltılması mümkündür fakat bu çoğaltmanın da meşru yolla elde edilmiş kopyadan yapılması gerekmektedir.
Tazminat Davaları
İnternet üzerinden maddi ve manevi hakları ihlal edilen eser sahibi tecavüzün men’i (önlenmesi), tecavüzün ref’i (kaldırılması) ve tazminat davaları açabilir. Tecavüzün önlenmesi ve tecavüzün kaldırılması davalarının açılabilmesi için kusurun varlığı gerekmez, tecavüzün önlenmesi davasında bir zarar doğması da gerekli değildir. Eser sahibinin haklarına tecavüzün başlaması tehlikesi olduğunda açılır. Bu davalarda, mahkemeden ilk önce eserin internet ortamında yayımı ve yayılmasını engelleyecek tedbirlerin alınması sağlanır.
Eser sahibinin manevi haklarından olan umuma arz yetkisi, eser sahibi olarak tanıtılma, eserde izni olmaksızın değişiklik yapılmaması haklarının ihlali halinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 67. Maddesi uyarınca eser sahibi, esere adının konulmasını, yanlış isim verilmişse düzeltilmesini ve bu durumun üç gazetede ilanını talep edebilir. İzni olmadan eserde değişiklik yapılmışsa bunların da düzeltilip, çoğaltılarak ilanını isteyebilir.
Mali haklara tecavüz halinde ise Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, izni alınmamış hak sahiplerinin, tecavüz eylemini gerçekleştirenle sözleşme yapılmış olması halinde isteyebileceği bedelin veya bu Kanun hükümleri uyarınca tespit edilecek rayiç bedelin en çok üç kat fazlasını isteyebileceğini hüküm altına almıştır. Yargıtay bir kararında tazminat talebinin kabul edildiği halde taraflar arasında sözleşme yapılmış gibi bir durum oluşacağından, artık tecavüzün ref’i talebinde bulunulamayacağını belirtmiştir. Yine kanunun 70. Maddesine göre hak sahibi, tazminattan başka, tecavüz edenin kusuru dahi aranmaksızın, ihlalle elde edilen karın kendisine verilmesini de isteyebilir.
Manevi tazminat talep etme hakkının yalnızca eseri meydana getirene ait olduğu, eseri sonradan devralan kişinin (eseri meydana getirenin mirasçıları dışında) bu talepte bulunamayacağı da unutulmamalıdır.
Fikri Hak İhlallerine Karşı Ceza Davaları
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunumuz, hukuk davalarının yanı sıra fikri hak ihlallerine karşı açılabilecek ceza davalarını da düzenlemiştir. İhlalde bulunan mütecavizler hakkında kanunun ”Manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz” başlığını taşıyan 71. Maddesi ile yukarıda anlatılan söz konusu fiilleri işleyenler ve aynı zamanda başkasına ait esere, kendi eseri olarak ad koyan, bir eserden kaynak göstermeksizin iktibasta bulunan, hak sahibi kişilerin izni olmaksızın, alenileşmemiş bir eserin muhtevası hakkında kamuya açıklamada bulunan, eserle ilgili olarak yetersiz, yanlış veya aldatıcı mahiyette kaynak gösteren kişiler hakkında da hapis ve/veya adli para cezaları öngörülmüştür.
Ayrıca kanun aynı maddede, Ek 4. Maddesi gereği yetkisiz olarak ihlale devam eden içerik sağlayıcılar hakkında da hapis cezası öngörmüştür. Şöyle ki: Ek 4. Madde ile servis ve bilgi içerik sağlayıcılar tarafından eser sahipleri ile bağlantılı hak sahiplerinin bu Kanunda tanınmış haklarının ihlâli halinde, hak sahiplerinin başvuruları üzerine ihlâle konu eserler içerikten çıkarılacağı, bunun için hakları haleldar olan gerçek veya tüzel kişilerin öncelikle bilgi içerik sağlayıcısına başvurarak üç gün içinde ihlâlin durdurulmasını isteyeceği, ihlâlin devamı halinde bu defa, Cumhuriyet savcısına yapılan başvuru üzerine, üç gün içinde servis sağlayıcıdan ihlâle devam eden bilgi içerik sağlayıcısına verilen hizmetin durdurulmasının isteneceği düzenlenmiştir.
Kanun 72. Maddesi ile de bir bilgisayar programının hukuka aykırı olarak çoğaltılmasının önüne geçmek amacıyla oluşturulmuş ilave programları etkisiz kılmaya yönelik program veya teknik donanımları üreten, satışa arz eden, satan veya kişisel kullanım amacı dışında elinde bulunduran kişi hakkında da hapis cezası öngörmüştür.
Görüldüğü üzere hukuk düzenimizde, hem 23.05.2007 tarihli İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi Ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun ile internet vasıtasıyla işlenen suçların hem de gerek Fikir ve Sanat Eserleri Kanunumuz’ da yapılan değişiklerle gerek tarafı olduğumuz uluslararası sözleşmelerle fikri hak ihlallerinin önüne geçmeye yönelik düzenlemeler mevcuttur. Yapılması gereken, internet ortamında da günlük hayatımızdaki sınırların olduğunun bilincini toplumumuzda oluşturmaktır.