15.Ekim.2015, 19:15
|
#1 |
Senior Member
Üyelik tarihi: 10.Kasım.2014
Mesajlar: 24,915
| Kaptan-ı Derya Nedir? Kaptan-ı Derya Ne Demektir? Kaptan-ı Derya ünvanı Osmanlı Devletinde kullanılan bir unvandır. Osmanlı Devletinin donanmasındaki komutanlara verilen bir rütbedir. Kaptan-ı Derya’lar Osmanlı donanmasının en üst rütbesidir. Diğer bir deyişle Osmanlı donanmasından en üst düzeyde sorumlu kişi Kaptan-ı Derya’dır. Kaptan-ı Derya Anlamı Kaptan-ı Derya’nın anlamı “Kaptan Paşa” demektir. Kaptan-ı Derya makamı yada kurumu, 1401 – 1867 tarihleri arasında kullanılan bir rütbedir. 1401 yılından önce Kaptan-ı Derya yerine “Deryabeyi” rütbesi kullanılmakta idi. 1867 yılında Kaptan-ı Derya rütbesi kaldırılmış ve yerine Bahriye Nezareti ve Osmanlı Donanması Donama Komutanlığı getirilmiştir. 1867 yılından sonra bu göreve getirilen Kayserili Ahmed Paşa ve Hacı Vesim Paşa Kaptan-ı Derya unvanını kullanmaya devam etmişleridir. Fakat Hacı Vesim Paşa’dan sonra gelen Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa resmiyette geçen Osmanlı Donanması Donama Komutanı rütbe isimini kullanmış ve bundan sonra da Osmanlı Devleti yıkılana kadar da bu şekilde devam etmiş. Dolayısıyla bazı tarihçiler en son Kaptan-ı Derya’nın Hacı Vesim Paşa olduğu iddaa etmekteler.
Osmanlı İmparatorluğu’nun denizaşırı topraklarının genişlemesiyle ve Akdeniz kıyılarındaki fetihler çoğaldıkça arttı. Divan-ı Hümayun’a üye olarak katılır, Osmanlı İmparatorluğu’nun “deniz eyaletleri” diye adlandırılan eyaletlerini (Cezayir, Tunus,Trablusgarp, Akdeniz adaları) doğrudan ya da denizci paşalar aracılığıyla denetimleri altında tutarlardı. Başlangıçta Gelibolu’da daha sonraları İstanbul’da Kasımpaşa’da oturan ve semt ile tersanenin güvenliğinden sorumlu olan kaptanıderyaların unvanı Tanzimat döneminde kaldırıldı. İlk Osmanlı deryabeyleri, sancak yöneticiliği de yapıyorlardı. Osmanlı deniz üssü İzmit’ten Gelibolu’ya taşındıktan sonra deryabeyine kaptan-ı derya da denmeye başladı. II. Mehmed döneminde donanma güçlü bir yapıya ve örgüte kavuşurken, kaptan-ı deryanın yetkileride artırıldı. 1533-34’te, Cezair-i Bahr-i Sefid ile Cezayir-i Garp bir yönetimde birleştirilerek Kaptanpaşa eyaleti oluşturulunca, kaptan-ı deryanın aynı zamanda bu eyaletin yöneticisi olması, eyalet işlerini de atayacağı bir vekille yürütmesi kabul edildi.Ama kaptan-ı deryalığın önem kazanması Barbaros Hayrettin Paşa’nın bu görevi yürütmesi sırasında oldu.16. yy’ın sonunda kaptan-ı deryalığa atananların vezirlik rütbesiyle Divan-ı Hümayun’a üye olarak katılmaları uygulaması başlatıldı. Kaptan-ı derya, Donanma-yı Hümayun’un ve Tersane-i Amire’nin en büyük amiriydi.Denizcilikle bütün atamaları yapma, hüküm yazma ve tuğra çekme yetkisi vardı.Derya Kalemi’ne bağlı zeamet ve tımarların dağıtımını da o yapardı. Kaptan-ı deryalığa atanan kişi önce sadrazamın katında kürk giyer, sonra törenle Tersane-i Amire’ye gidip göreve başlardı.Bazen denizcilerden de atamalar yapılmakla birlikte, bu göreve çoğunlukla sivil ve asker vezirler getirilirdi. Donanmaının manevrası, kıyı ve açık deniz karakol hizmetlerini, Tersane-i Amire çalışmalarını planlamak kaptan-ı deryanın asıl görevleriydi.Tersane-i Amire’deki makamında şikayetleri dinleyen kaptan-ı derya, Haliç ve çevresinin güvenliğinden de sorumluydu. Tersane-i Amire alanlarındaki davalara doğrudan bakar, idam cezası da verebilirdi. Bazı davaları da kadıya havale ederdi. Donanmayla denize açılacağı zaman, İstanbul’dan hareket etmeden önce Tersane-i Amire’de sadrazama teftiş verir, sonra onunla birlikte Topkapı Sarayı’na giderek padişahın katına çıkardı. Bu sırada donanma da saray açıklarında demirleyerek top atışıyla selamlama görevini yerine getirirdi. İstanbul’da olmadığı zamanlarda kaptan-ı deryaya tersane emini vekalet ederdi. En kıdemli yardımcısı tersane kethüdası, donanmadaki yardımcıları da kapudane, patrone, ve riyale idi. Kaptan-ı deryalık 1867’de kaldırılarak Bahriye Nezareti ve Kumanda Meclisi adında iki birim oluşturuldu. 1876’da ve 1878-80 arasında yeniden kurulduysa da, sonunda kaptan-ı deryanın asıl görevlerini bahriye nazırı üstlendi. Kaptan-ı Derya Görevleri - Deniz kuvvetlerinin başkomutanı idi.
- Donanma ve denizcilikle ilgili işlerden sorumluydu.
- Yükselme döneminde Divan’ın asli üyesi oldu.
- İstanbul’da kaldığı zamanlarda Divan toplantılarına katılırdı.
- Günümüzde “Deniz Kuvvetleri Komutanı” karşılığıdır.
Osmanlı Kaptan-ı Derya Listesi |
| |